Inhoud
Wat betekent 'vrij werken'?
Vrij werken is een vorm van paarden training die inhoudt dat het paard te allen tijde letterlijk vrij is. Er zijn geen halsters of touwen in het spel om de beweging van het paard te controleren of te sturen. Het betekent ook dat er nooit gestraft wordt, zeker niet voor het niet meedoen. Als een paard ervoor kiest om weg te lopen, is het zijn vrije keuze om dat te doen.
De beste manier om echt "vrij" te zijn, is wanneer het paard niet eerst met een halster in een bak hoeft ingesloten te worden. Maar ik weet dat dit op de meeste paardenstallen niet mogelijk is. Je kunt wel altijd op de wei blijven en daar werken waar het paard water, voedsel, onderdak en zijn kudde heeft.
Damiro staat bijvoorbeeld in een grote open ruimte, aangesloten aan een paddock paradise en een bak. Ik hoef hem niet mee naar buiten te nemen, maar nodig hem gewoon uit in de bak, helemaal vrij. We sluiten de poort echter, met zijn goedkeuring, omdat de andere paarden ook de bak in zouden komen en Damiro de neiging heeft om 'zijn grondstoffen te verdedigen', dat ben dan ik met de snoepjes :).
Maar zelfs als je je paard uit de wei moet halen, kun je duidelijk zien of hij met je mee wil of liever in de wei blijft, een keuze die ook gerespecteerd moet worden.
En ten slotte moet aan de behoeften van het paard worden voldaan in de zin van voedsel, water en onderdak, maar ook sociaal contact en energieniveau zoals op warme dagen. We willen niet werken met een paard dat zich ongemakkelijk voelt en zijn aandacht heeft op zijn natuurlijke behoeften in plaats van met ons te werken. Hetzelfde geldt voor herstellende of zieke paarden.
Als er eenmaal een op vrijheid gebaseerde relatie tot stand is gebracht, weet je precies wanneer je paard iets goed vindt en wanneer niet en kun je gaan waar jullie twee maar willen. Natuurlijk kun je ook beginnen met vrij rijden, als je paard gezond en sterk genoeg is (en dit ook wil).
Waarom zou ik met mijn paard vrij willen werken?
Vrij werken levert heel veel op voor jou en je paard, zowel mentaal als ook fysiek maar vooral voor jullie relatie. Voor vrij werken gebruiken we absoluut geen straf en ook geen 'druk', maar maken we gebruik van positieve bekrachtiging, een methode uit de leer theorieën van de psychologie. Wetenschappelijk gezien is dit de snelste, effectiefste, vriendelijkste en duurzaamste manier van leren.
Middels het belonen met snoep maakt het paard positieve verbindingen in zijn hersenen aan, gekoppeld aan het erbij getoonde gedrag en de situatie. Dit is een chemisch, onbewust, betrouwbaar en herhaalbaar proces dat voor alle gedragingen, emoties en situaties ingezet kan worden. Dus ook bijvoorbeeld voor eerdere negatieve of zelfs traumatische ervaringen.
Een paard dat in het verleden dus een negatieve ervaring gemaakt heeft en gedrag vertoont dat toen belonend was (vluchten voor een voorwerp=beloning de trigger verdwijnt, of staken tijdens rijden, nadat te hard geschopt werd=beloning mens geeft op en pijn verdwijnt) kan zo opnieuw leren omgaan met de bepaalde trigger op en manier die wij belonen en zo dus bevestigen in het brein.
Dit werkt heel goed voor paarden die bijvoorbeeld duidelijk laten zien wanneer ze bereid zijn een vlucht or vecht patroon te gebruiken. Maar ook voor paarden die zich heelmaal afgesloten hebben en niemand meer toelaten of überhaupt geen reactie en interactie meer tonen. Deze paarden hebben zich zo erg terug getrokken in hun negatieve emoties dat ook straf en dreiging niet meer tot hun door dringt en de klassieke methodes van "pressure and release (druk en los laten, bijvoorbeeld een bit dat trekt) ook geen werking meer vertonen.
Vrij werken maakt in tegenstelling tot dreiging (een externe motivator: loop of je krijgt de zweep) gebruik van de intrinsieke motivatie van een paard. Het paard is vrij te kiezen of hij voor en snoepje iets wil doen en maakt dan bewust een beslissing van binnen uit: ik ga haar volgen want dat loont!
Dit 'lonen' wat in eerste instantie een klein snoepje maar is, word een aangename emotie en de overeenkomst: hier voel ik me goed!
Het paard leert dus niet alleen een gedrag te vertonen die voor allebei voordelig is maar ook dat het over zich zelf beschikt en zijn omgeving kan beïnvloeden. Dit geeft een enorme boost voor het zelfvertrouwen en lichaamsbewustzijn dat zo veel paarden missen. En zo ontstaat een opwaartse spiraal van positieve emoties voor zowel het paard als ook de mens.
Hoe werkt vrij werken?
Hier volgt een kleine samenvatting van mijn begrip en manier van vrij werken en hoe ik het toepas. Het is geen in afgebakken methode die goed en fout kent maar meer een persoonlijke keuze en instelling over de omgang met paarden (en anderen dieren). Iedereen is vrij om het zijn eigen invulling te geven zodat het voor paard en mens goed gaat voelen.
De basis is altijd lichaamstaal
Vrij werken is niet veel meer als de lichaamstaal van elkaar leren begrijpen en te gebruiken. Dat betekent de mens leert de taal van het paard en hij communiceert en leert het paard de taal van de mens. En zo ontstaat een partnerschap en relatie tussen twee verschillende speciën.
Dat betekent ook dat er geen wonder middel en quick fix is. Elk paard moet leren wat wij mensen bedoelen met onze signalen, dat kunnen ze niet zo 123. En dat vraagt veel geduld, tijd en kennis over hoe we als mens het paard iets kunnen uitleggen.
Je kan puur op lichaamstaal van de paarden proberen te communiceren. Natural horsemanship maakt hier ook gebruik van. En dat is het drijven, stoppen, afwenden en wijken. Paarden doen dit wel heel subtiel met hun fijne signalen. Mensen daarintegen, die geen paarden zijn en deze signalen niet fijn kunnen zenden (je oren draaien niet in verschillende richtingen toch?) moeten al wat grovere, grotere, dreigende signalen gebruiken, zoals een touw of een zweep op de achterhand loslaten.
In vrij werken willen wij dat niet. We maken gebruik van de lichaamstaal van paarden om ons zelf begrijpbaar te maken middels 'vertaler' signalen die dus dankzij positieve bekrachtiging aangeleerd kunnen worden. Deze signalen heten ook cues. Dat kunnen stemcommando en handteken zijn, als ook voorwerpen zoals een target.
Druk - hoeveel is genoeg of te veel?
En dat omvat ook het onderwerp druk. Druk is niet perse slecht of fout. Druk is vooral een schaal: een vlieg die op de huid land levert wel een hele kleine druk op, een kriebel die graag mag verdwijnen. Maar druk kan ook zijn de dreiging met de zweep of zelf het slaan met de zweep.
Terwijl in alle disciplines altijd ervan gesproken word 'een fijne hand' te hebben, zijn sommige vormen van druk, zo zwak ze ook kunnen zijn, nog steeds een dreiging en daarmee voor mijn smaak 'te veel'.
Ik kan bijvoorbeeld een paard leren op de aanraking van een zweep te wijken, maar niet vanuit de dreiging "anders beland de zweep wel wat harder op je kont", maar vanuit een cue: ik heb de eerste spierspanning toen de punt van de zweep de huid zachtjes raakte al beloond met een klik en een snoep. Zo heeft het paard geleerd: aha! aanraking=beweging=beloning en nooit een negatieve ervaring gemaakt.
De druk tijdens vrij werken is dus altijd zo laag mogelijk. Wat veel belangrijker wordt is de timing.
Je kan je nu wel voorstellen hoe je een paard dus leert überhaupt vooruit te stappen als je niet de dreiging van de zweep gebruikt. Namelijk niet vanuit achteren en niet sturend, niet vanuit "van iets weg", maar vanuit volgen en "naar iets toe". Wat trouwens ook een hele mooie levensinstelling kan zijn ;)
Clicker en snoep
Helaas heeft snoep en voeren uit de hand nog steeds een slecht imago onder veel paarden mensen en er gaan veel misverstanden en vooroordelen rond waarom je dat niet zou moeten doen.
Ik kan je verzekeren: ze zijn allemaal niet waar!
Voer is de krachtigste motivator voor alles wat leeft. Waarom zou je er geen gebruik van willen maken? Omdat je je paard dan alleen maar 'omkoopt'?
Boven heb ik al uitgelegd dat dit niet het geval is maar zelfs als het zo was, kies je liever voor dreiging en dwang dan voor onschuldige snoepjes?
En zolang je paard overdag genoeg te eten krijgt en altijd zelf mag kiezen om mee te doen, hoef je je daarover geen zorgen te maken. Vaak genoeg zal je paard, ook al heb je snoep in je hand, nee tegen je zeggen als hij dat mag. En vaak genoeg zal je zien hoe het plezier en de levensvreugde van je paard zal groeien tijdens het training met positieve bekrachtiging.
Het is echter wel zo dat er een paar manieren rond het onderwerp snoep geleerd moeten worden.
Dit is de dan ook de beste manier om dit werk te beginnen: leren niet te bedelen.
Daarvoor beloon je je paard eerst even een hele lange tijd voor: niks doen. Nameljk ook niet met zijn neus in je zakken zitten, steeds dichter bij komen of zelfs happen.
Je klikt en beloond pas (timing!) als je paard je even niet 'lastig valt'.
Je kan ook met de kwaliteit van de snoep experimenteren. Wordt je paard te gek van snoep, probeer het dan gewoon met hooi of grasbrok (en zorg ervoor dat je paard 24/7 toegang heeft tot suikerarm hooi).
Zijn er ook andere vormen van vrij werken waar we niet belonen met snoep?
Ja! Een belangrijk onderdeel van vrijwerken is het ruikspel met paarden. Dit is echter geen vorm van 'training' maar een aanvulling aan het leven van paarden zoals in verrijking.
Paarden kunnen uiterst goed ruiken en geur is een belangrijk onderdeel van hun natuurlijk leven dat sinds de domesticatie en het onderbrengen in klassieke stallingen helaas tekort komt.
Ruiken is dus ook een vorm van communiceren, de wereld verkennen en zelfregulatie.
Je kan de leefomgeving van je paard dus verrijken met voorwerpen, mineralen en geur! Maar ook als sessie in de bak biedt 'ruiken' en leuke afwisseling en basis voor vooral onzeker en in zich gesloten paarden. Vergeet de klassiek "schiktraining" maar en ga beter speuren met je paard!
Meer daarover lees je in een volgende artikel.
5 basis oefeningen
In de onderstaande video heb ik 5 basis oefeningen met Damiro en mij gefilmd en uitgelegd.
De oefeningen zijn:
- volgen en stoppen
- achteruit lopen
- wijken
- tempo verhogen
- trick training
Hou rekening ermee, dat ik met Damiro sinds Juni 2020 pas aan het werk ben en Damrio een paard is met traumatische ervaringen. Elk paard heeft een andere vooruitgang en heeft meer of minder tijd nodig voor bepaalde oefeningen. Belangrijk is hoe jij als trainer erop ingaat en welke doelen je je zelf zet.
En ten slotte
Dit is mijn eerste video überhaupt en ik sta nog helemaal aan het begin van dit project. Maar het is voor mij echt een hart project en ik doe het met veel plezier en passie. Heb je tips, advies of vragen? Aarzel niet om met mij in contact te komen! Ook ben ik super dankbaar voor elke vorm van steun, of met like & share, comments of een donatie voor een koffie om energiek te blijven schrijven :)
Liefs, Carolina
Comments